آیا تاکنون به این مشکل برخورده‌اید که کودکتان نتواند مشکلات، احساسات یا افکارش را با شما در میان بگذارد؟

آیا به دنبال برقراری ارتباط با کودک خود بوده‌اید؛ ولی راهی به ذهنتان خطور نکرده است؟

ما در این مقاله به شما راهکاری پیشنهاد می‌دهیم که از طریق آن کودک می‌تواند درمورد احساسات و مشکلات خود با شما سخن بگوید یا شما قادر باشید متوجه افکار کودک خود شوید. پس در ادامه با ما همراه باشید تا مطالب مهمی را بازگو کنیم.

همان‌طور که می‌دانید بازی‌کردن در کودکان یک امری طبیعی و مهم است؛ چون با این روش کودکان می‌توانند احساسات و افکار خود را بگویند و به همین دلیل برای حل مشکلاتی که در  کودکان بروز می‌دهد ما بازی درمانی یا بازی تراپی را پیشنهاد می‌دهیم.

در ادامه به طور کامل درباره این روش درمانی صحبت کرده‌ایم و به شما گفته‌ایم که چگونه می‌توانید در منزل این کار را انجام بدهید.

بازی درمانی چیست؟

آیا برایتان سؤال پیش آمده است که بازی درمانی چیست؟ و به چه کاری می‌آید؟ روش بازی ‌درمانی یا بازی تراپی کودکان (play therapy) راه و شیوه‌ای از درمان است که در اکثر مواقع برای کودکان بین 3 تا 11 سال انجام می‌شود. گاهی کودکان نمیتوانند احساسات، مشکلات یا افکار خود را شفاف به والدین یا اطرافیانشان بیان کنند، این شیوه شاید از دید شما یک بازی معمولی باشد؛ اما روشی بسیار مهم و مؤثر است.

بازی درمانی یا بازی تراپی کودکان ارتباط مستقیم با احساسات و هوش کودک شما دارد و باعث می‌شود کودک احساس خود اعم از ترس، خشم، نگرانی، عصبانیت، ناراحتی، شادی و… را بیان کند یا حتی آن‌ها را کنترل کند. کودک از راه بازی می‌تواند برای حل مشکلات خود به دنبال راه‌حل باشد که این باعث می‌شود شخصیتی با اعتمادبه‌نفس و مستقل‌تر داشته باشد.

روش بازی درمانی توسط متخصصان ماهر همچون روان‌شناس‌ها، فیزیوتراپیست‌ها، روانپزشک‌ها، مددکاران یا درمانگر‌ها انجام می‌دهند. نوع و نحوه بازی‌ درمانی به دلیل شرایط و نیازهای کودکان، برای هر کودک متفاوت است. همچنین بازی درمانی برای کودکانی که با مشکلات جسمی مانند آسیب نخاعی، فلج، صرع و اختلالات حرکتی درگیر هستند، هم مفید خواهد بود.

آیا انواع بازی درمانی را می‌شناسید؟

بعضی از کودکان برای درمان مشکلات جسمی و روحی خود اجباراً قرص مصرف می‌کنند؛ اما آنها می‌توانند بازی‌ درمانی یا بازی تراپی را جایگزین قرص کنند، البته فراموش نکنید که اینکار نباید به صورت خودسرانه انجام شود و قبل از قطع مصرف دارو باید حتماً با پزشک معالج صحبت کنند.

بازی‌ درمانی به 2 دسته کلی تقسیم می‌شود که می‌توان اولین دسته را به صورت مستقیم و غیر مستقیم انجام داد و دسته دیگر شامل بازی‌های متعددی است که هر کدام را جداگانه توضیح خواهیم داد.

بازی ‌درمانی مستقیم

در این روش درمانگر یا روان‌شناس خود بازی و اسباب‌بازی‌هایی برای کودک انتخاب می‌کند و هدایت درمان را به عهده می‌گیرد و با هدفی مشخص بازی را جلو می‌برد. درمانگر باید در این بازی احساس ناراحتی، شادی، حسادت و عصبانیت کودک را برانگیزد که این احساسات منفی به طور کامل بروز داده شوند تا در مواجه با واقعیت دیگر تکرار نشوند.

بازی‌ درمانی غیرمستقیم

در این روش کودک آزاد است که بازی و اسباب‌بازی‌هایش را انتخاب کند، و به روش خود بازی را جلو ببرد و هر زمان که خواهان توقف بازی بود، بازی را متوقف کند. در اینجا درمانگر از نزدیک اعمال و رفتار کودک را می‌سنجد و اگر نیاز بود خود نیز با کودک بازی می‌کند.

بازی تراپی غیرمستقیم به‌صورت گروهی یا فردی انجام می‌پذیرد. در بازی گروهی کودک آموزش می‌بیند که قوانین را رعایت کند، با دوستانش همراه شود و همکاری کند. مهم‌ترین نکته‌ای که کودک باید در فرآیند بازی درمانی یاد بگیرد این است که موفقیت‌های جمعی مهم‌تر از موفقیت‌های فردی است.

5 نوع بازی مختلف در بازی تراپی

همان‌طور که در بالا گفته شد بازی‌های گوناگون دیگری در بازی تراپی وجود دارد که به طبع هر بازی روش خاص خود را هم دارد که در اینجا ما به 5 مورد از انواع بازی ‌ها در فرآیند بازی درمانی اشاره کرده‌ایم.

بازی‌هایی با قوانین معین

در این گونه بازی‌ها که اغلب به صورت گروهی برگزار می‌شود، قانون و مقرراتی تعیین می‌شود و تمام کودکان باید از قوانین پیروی کنند، در این نوع بازی‌ها تلاش میکنیم تا کودک مواردی مانند: کمک به همدیگر و دیگران، انجام فعالیت‌های گروهی، احترام به‌نوبت دیگران و دوستانشان را بیاموزد.

بازی فیزیکی و جسمی

معمولاً بازی‌هایی که هیجانی و پر از تکاپو و جنب‌وجوش باشند برای همه‌ی کودکان موردپسند است. این بازی‌ها گاهی فردی و گاهی گروهی انجام می‌شود. به‌خاطر جنب‌وجوش بالا کودکان انرژی زیادی صرف می‌کنند به همین دلیل احساس خستگی نمی‌کنند و برعکس شادتر می‌شوند؛ همین امر باعث می‌شود خشم و عصبانیت کودک از بین برود و حتی می‌تواند خود را سرگرم کند تا غم‌هایش را از یاد ببرد.

بازی‌های الگوبرداری

در این بازی‌ها کودکان در تلاشند نقش افرادی که در اطرافشان هستند را تقلید و بازی کنند. در اکثر مواقع کودکان نقش والدین خود را ایفا می‌کنند؛ دختری که مانند یک مادر با عروسک‌هایش رفتار می‌کند یا پسری که نقش پدر را اجرا می‌کند و خود را جای پدر می‌گذارد یا نقش‌هایی مثل پلیس، پزشک، خلبان یا معلم را بازی می‌کنند و از وسایلی که مربوط به آن نقش است، استفاده می‌کنند به‌عنوان‌مثال: دختری که کفش پاشنه‌بلند مادرش را می‌پوشد یا پسری که کیف پدر را برمی‌دارد.

بازی‌های  تخیلی و خیالی

این بازی باعث افزایش قوه تخیل کودک می‌شود و یاد میگیرد برای آرزوها و رؤیاهایش می‌تواند ارزش قائل شود. در اینجا روان‌شناس یا درمانگر به کودک می‌گوید که آرزویش را در ذهن خود تصور و نقاشی کند. به‌این‌ترتیب کودک بدون لمس یا دیدن چیزی که آرزویش است آن را تصور کرده که باعث تقویت رشد عاطفی کودک می‌شود.

بازی‌های حسی

این بازی شامل فعالیت‌هایی مربوط به حس‌ها مانند حس لامسه، حس بویایی، حس چشایی، حس شنوایی است که به بهترشدن تمرکز و حواس‌پرتی کودک کمک می‌کند.

درمان 6 اختلال با بازی درمانی

آیا برایتان سؤال پیش‌آمده که کدام اختلال با بازی‌ درمانی، درمان می‌شود؟ همانطور که می‌دانید بازی درمانی انواع مختلفی دارد و برای انواع اختلال‌ها هم می‌توان از آن استفاده کرد. ما در اینجا به 6 اختلال رایج کودکان که بازی تراپی به حل آن‌ها کمک میکند، اشاره کرده‌ایم:

اختلالت جسمی

این اختلال باعث بروز مشکلاتی در عضلات، تعادل و کوچک بینی حرکتی می‌شود که امکان دارد توانایی کودک را در بازی‌کردن و استفاده از وسایل بازی محدود کند.

اختلالت حسی

این اختلال باعث بروز مشکلاتی در حواس پنجگانه کودک میشود، یعنی مشکلاتی در حس لامسه، حس شنوایی، حس بویایی، حس چشایی و بینایی ایجاد میکند. این اختلال‌ها موجب کاهش توانایی کودک در استفاده از بازی‌درمانی شود ولی با تمرین و تکرار بازی‌های درست به مرور زمان این مشکل رفع می‌شود.

اختلالات عدم توجه و عدم تمرکز

این اختلال باعث بروز مشکلاتی چون عدم توانایی در تمرکز بر روی یک موضوع، حواس‌پرتی ذهن و عدم توانایی برای دنبال کردن قوانین بازی است. این اختلال امکان دارد توانایی کودک را در بازی‌کردن کم کند.

اختلالات شناختی

این اختلال باعث بروز مشکلاتی در ذهن، فکر کردن، یادگیری و درک مطالب می‎شود. این اختلالات باعث می‌شود توانایی فرد برای درک و استفاده‌کردن از قوانین بازی محدود شود.

اختلالات رفتاری و اجتماعی

این اختلال باعث بروز مشکلاتی در برقراری ارتباط‌های اجتماعی، کنترل خشم می‌شود. این اختلال موجب می‌شود کودک نتواند به‌خوبی از عهده کارهای گروهی برآید و از فایده‌های اجتماعی و رفتاری بازی‌ درمانی استفاده کند.

اختلالات روان‌شناختی

این اختلال باعث بروز مشکلاتی همچون اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و استرس کودک می‌شود و همچنین این اختلالات آرامش در کودک را کم می‌کنند و که با طراحی بازی‌های مختلف این مسئله و اختلال حی می‌شود.

فواید بازی‌ درمانی

می‌توان با کمک بازی،  تفریح و سرگرمی به پیشرفت و توانمندسازی مهارت‌ها و خصوصیات کودک کمک کرد. اگر بخواهیم از فواید بازی ‌درمانی بگوییم مسلماً فواید زیادی دارد که در اینجا به 10 مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1. یادگیری احساس مسئولیت در مقابل رفتار و گفتارهایشان
2. یادگیری احترام به خود و دیگران
3. کسب تجربه‌های بیشتر و ابراز احساسات خود
4. افزایش مهارت‌های فکری
5. کم‌شدن اضطراب، خشم و استرس
6. بهبود روابط
7. افزایش مهارت‌های اجتماعی
8. بهترشدن راندمان درسی و رفتاری
9. بالا بردن اعتماد به‌ نفس
10. افزایش مهارت‌های حرکتی

بازی ‌درمانی در منزل چگونه انجام می‌شود؟

تا اینجا شما با بازی درمانی، روش‌های مختلف آن و فوایدش آشنا شده‌اید و اینکه بازی درمانی باید زیر نظر چه متخصصانی صورت گیرد؛ ولی آیا درمورد بازی درمانی در منزل هم آشنایی کامل دارید؟ آیا می‌دانید که به چه صورتی می‌توان این کار در منزل توسط والدین انجام گیرد؟ بیشتر پدر و مادرها اطلاعات کافی از بازی‌درمانی در منزل را ندارند؛ ولی ما در ادامه به شما درمورد این موضوع توضیحاتی ارائه خواهیم داد.

در بازی درمانی در منزل قصد داریم به شما آموزش دهیم که والدین چگونه با کمک یکدیگر می‌توانند باعث تقویت و بهبود اختلالات گوناگون کودک شوند تا او بتواند بهتر محیط اطرافش را بشناسد. در اینجا نقش والدین بسیار حیاتی خواهد بود و می‌توانند از بازی برای بهبود مشکلات کودک استفاده کنند. همان‌طور که قبلاً گفتیم بازی‌کردن در کودکان امری طبیعی برای بیان احساسات و مشکلاتشان است.

بازی‌ درمانی در منزل می‌تواند به عنوان یک راه مؤثر و کارآمد برای بهبود حالت‌های جسمی و روحی فرد استفاده شود. بعضی از راه‌های انجام بازی‌ درمانی در منزل عبارت است از:

انتخاب بازی‌های مناسب

انتخاب بازی‌هایی که بسته به شرایط و توانایی‌های کودک در هماهنگی باشد، بسیار مهم است. مطلع شدن والدین از انواع بازی‌ها و دستورالعمل‌ها قبل از شروع بازی به کودک کمک می‌کند تا به بهترین نحو از بازی سود ببرند.

ایجاد محیطی مناسب

برخورداری از یک محیط آرام و مطلوب برای انجام بازی درمانی به کودک کمک می‌کند تا بهتر بتواند تمرکز کند و از بازی لذت ببرد و والدین باید اطمینان داشته باشند که محیط بازی آرام، دارای نور مناسب و فضایی کافی برای حرکت کودک باشد.

تعیین زمان مناسب جهت بازی

مشخص‌کردن زمان مناسب جهت بازی برای داشتن تمرکز و توجه برای کودک بسیار مهم است. انجام بازی در زمان‌هایی که آرام و به‌ دور از تنش است می‌تواند حالت‌های روحی کودک را بهبود بخشد.

همراهی و حمایت والدین

حمایت از کودک در زمان انجام بازی‌ درمانی به او اعتماد به‌ نفس و انگیزه لازم را می‌دهد. اگر کودک در هنگام بازی نیاز به کمک و راهنمایی داشته باشد بهتر است در آن زمان حضور مثبتی داشته باشید.

ثبت پیشرفت

ثبت پیشرفت‌های کودک در هنگام بازی می‌تواند او را برای بازی ترغیب کند و به او اعتماد به‌ نفس بیشتری میدهد. کودک با دیدن یادداشت‌هایی که برای عملکرد کارش است، می‌تواند نحوه بهبود خود را به‌ صورت واضح و شفاف ببیند.

پدر بازی درمانی چه کسی است؟

بهتر است بدانید دکتر اکسلاین روان‌شناس کودک و نویسنده کتاب (دیبز در جستجوی خویشتن) پدر این علم است. او در کتاب خود در مورد برخورد و تجربه‌‌اش با پسری به نام دیبز که مشکلات متعدد عاطفی و رفتاری داشته است، سخن می‌گوید.

او از طریق بازی درمانی توانست به دیبز کمک کند تا مشکلاتش را رفع کند. این کتاب به ترویج بازی درمانی کودکان کمک بسیاری کرد. دکتر اکسلاین از طریق بازی ‌درمانی سعی در هدایت بازی یا تفسیر رفتار او نداشت؛ اما به او کمک می‌کرد برای بازی کردن اولین قدم را دیبز بردارد و احساسات و افکار خود را در مکانی مناسب و امن بتواند بروز دهد.

سخن آخر

در این مقاله ما در مورد بازی درمانی یا بازی تراپی صحبت کردیم اینکه این درمان چه تعریفی دارد و برای چه سنی از کودکان مفید بوده است و انواع بازی درمانی کدامند؛ همین‌طور فواید این روش مؤثر را برایتان بازگو کردیم؛ حتی درمورد شرایط محیطی بازی درمانی در منزل هم مطالبی عنوان کردیم که اگر والدین به هر دلیلی دوست دارند در خانه خودشان به درمان کودک رسیدگی کنند بتوانند با خیالی آسوده این کار را انجام دهند. البته فراموش نکنید که پیش از شروع بازی درمانی با یکی از متخصصین عنوان شده در مطلب صحبت کنید.

امیدوارم این مطالب برای شما و کودک شما مفید واقع شود و سپاسگزاریم که تا آخر این مقاله با ما همراه بوده‌اید.

آیا کودک شما هم با اختلالاتی که در مقاله گفته شد برخورده‌ است؟ اگر چنین بوده‌است ممنون می‌شویم تجربه خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.